امروزه تنوع «روغن موتور» در کشورمان زیاد شده است و تبلیغات عرضه کنندگان این روغنها به طوری است که مصرف کنندگان در گزینش روغن مطلوب جهت موتور ماشین خود شک و تردید داشته و سؤال میکنند که تفاوت روغن عالی با روغن بد چیست؟ و چه گونه روغنی در موتور بایستی جاری شد تا سود مناسب نتایج و قدمت موتور بیشتر شود؟
تقریباً روی ظرف تمام روغنهای تولیدی در مرز و بوم و همینطور روغنهایی که در امارت متحده ایجاد شده و وارد ایران میشوند استانداردهای مؤسسه نفت آمریکا (API) به چشم می‌خورد، البته این مؤسسه در نشریه خود که هر ماه منتشر میشود بدین زمینه اعترض کرده و در فوریه 2011 منکر استاندارد بودن روغنهای ایجاد کشور ایران براساس استاندارد API شده و چه بسا روغنهای ساخت شده در امارات را نیز تحت سؤال میبرد. این مجله بدین دستور هم اشاره دارد که تولیدکنندگان مدنی روغن در ایران وعده دادند که در ایجاد نفت ناپخته کشور ایران، استانداردهای اروپایی که پایینتر از استاندارد مؤسسه نفت آمریکا است رعایت خواهد شد ولی نسبت به این داستان نیز مردد بوده و ادعا میکند آمار تعمیرات دارای اهمیت موتور ماشین در ایران به جهت استاندارد نبودن بعضی از روغن ها و بنزین مصرفی از محدوده استاندارد فراوان فراتر است.
روغن موتور خودرو ممکن است ماده ای ارگانیک به صورت ترکیبات مصنوعی داشته باشد که دارنده خواص روغنی و چربی است که جهت کاهش اصطکاک مابین قطعات گردنده یا این که برای خود داری از زنگ زدگی سطوح فلزی به کار گیری میشود، البته وظیفه دیگری نیز داراد و آن خنک کردن قطعات است. روغن معدنی که از نفت ناپخته تشکیل میشود، در واقع یکی از مشتقات پالایش نفت نپخته است در صورتیکه که روغن با ترکیبات تصنعی در آزمایشگاه یا این که مرکزهای پتروشیمی و توسط دست آدم ساخته میشود مانند مایع (یا این که به اصطلاح روغن) ترمز خودرو یا این که روغن های سینتتیک. مبنا روغنهای موتور ماشین ممکن است حیوانی، گیاهی، معدنی یا این که مرکب از مواد مصنوعی باشد.
روغنهای حیوانی
با روغنهای حیوانی به خوبی آشنا می‌باشید. از جمله این روغنها میتوان روغن پیه نهنگ، روغن دنبه، روغن خوک، روغن پاچه گاو که قبلاً برای روغنکاری موتور خودرو به کار گرفته میشد و اکنون در چرمسازی مصرف دارد و روغن گراز دریایی که در دباغی و صابونسازی کاربرد دارد را اسم برد. همگی روغنهای مذکور ریشه حیوانی داشته و در سکو حرارت زیادی با ثبات میباشند اما در مرتبه حرارتهای بالا ثبات و استواری خودش را از دست داده و جداسازی میشوند، به همین علت از آن‌ها جهت روغنکاری چرخهای لباس دوزی، ساعتها، لوازم و ماشین آلات سبک همچون روغنکاری اسلحه های گرم به کارگیری میگردد. مثلاً از روغن چنگال گراز دریایی جهت روغنکاری ساعتهای گرانقیمت و آلات و ابزار ظریف، نفیس و مهم بهره گرفته میشود. هیچ یک از روغنهایی که ریشه حیوانی دارا هستند برای روغنکاری موتورهای احتراق داخلی مطلوب نیستند، چون در حرارتهای بالا با ساخت اسیدهای چرب منجر به خوردگی قطعات موتور میگردند. این روغنها به عنوان روانساز در پیرایش، تغذیه، صابونها و مواد پاک کننده به کار میروند.
روغنهای گیاهی
روغنهای گیاهی ریشه و شالوده گیاهی هستند همچون روغن کرچک، روغن زیتون، روغن پنبه دانه، روغن هسته انگور و روغن تخم ترب. این روغنها وقتی که در معرض هوا قرار گیرند قصد به زنگ زدگی پیدا میکنند چون با اکسیژن هوا مخلوط شده و اکسید میشوند. روغنهای گیاهی و نیز روغنهای حیوانی ضریب اصطکاک پایینتری نسبت به بیشتر روغنهای معدنی دارا هستند البته به دلیل امکان رها کردن پیوندهایی از مرحله آهن می‌توانند برادهها و ساییدگیهای فولاد را با گاز محو نمایند، به همین علت برای برش فولادهای مشقت بار از روغن پنبه دانه به عنوان روغن برش به کارگیری میشود.
روغن کرچک که از دانه های گیاه کرچک بدست می آید بیرنگ یا این که مایل به سبز است و نظیر دیگر روغنهای گیاهی در بنزین حل نمیشود. این روغن در بیشتر موتورهای احتراق داخلی اول به کار میرفت البته متأسفانه به آسانی با اکسیژن مخلوط شده و با تولید ماده ای صمغ نظیر سبب میگردید رینگهای پیستون چسبیده و شرایط ارتجاعی خود را از دست بدهند و از سمت دیگر جریان روغن در سوراخها و مجاری دقیق محدود گردد. علیرغم این اشکالات، روغن کرچک به طور موفقیت آمیزی در موتور اتومبیلهای مسابقه ای که از توان بالایی برخوردارند به کار گرفته میشود، چون این موتورها صرفا دوران کوتاهی در یک مسابقه و مسافت در میان تعمیرات اساسی کار میکنند.
روغنهای معدنی
امروزه روغنهایی که ریشه معدنی دارند به طور گسترده ای در موتورهای احتراق داخلی بکار گرفته میشوند که ممکن است جامد، نیمه جامد یا این که سیال باشند.
روغنهای جامد
روغنهای جامد مانند میکا یا این که طلق نسوز (شیشه معدنی) گروهی از کانیهای فیلوسیلیکاتی با ساختمانی ورق نظیر میباشند. سنگ صابون یا این که تالک و گرافیت (ماده ای معدنی در بردارنده کربن آلوتروپی صورت) در فشار زیر قابل انعطاف و سیاه واضح بوده و ظاهری روغنی دارا هستند. روغنهای جامد بصورت پودر قابل انعطاف جهت روغنکاری ماشینها یا این که دستگاههایی با سرعت کم تقریبا رضایتبخش است ولی آنان کارکشته به دور از هم کردن کافی و سرعت بالا حرارت ماشینها و دستگاه ها سریع نیستند. در واقع روغنهای جامد با مالامال کردن نقاط پست روی فلز آن را بصورت سطحی کاملاً صاف پرداخت کرده و به عبارتی حالا یک فیلم لغزان جهت کاهش اصطکاک آماده می کنند. وقتی که یک روانساز جامد به خوبی پودر شده و دانه هایش بسیار درشت و دشوار نباشد، میتواند به عنوان یک ساینده قابل انعطاف به صاف کردن سطحی که قبلاً بر اثر ساییدگی بیشتر از حد یا این که در طول فعالیت در سوله ناهموار شده مورد به کار گیری قرار داد. برخی از روغنهای جامد قادرند بارهای سنگین وزن را تحمل نمایند و از این رو با ترکیب کردن آن ها با روغنهای مایع و روان، ساییدگی سطح ها را در معرض فشار کاهش داد.
پیشنهاد مطالعه: مشخصات لیفان X50
روغنهای نیمه جامد
روغنهای نیمه جامد بینهایت سنگین وزن بوده و گریس نمونه ای از این روغنها به صورت مخلوطی از روغن و صابون فلزی است. صابونهایی که با فلزات سنگینتر از سدیم نظیر آلومینیم، کلسیم، کبالت، سرب و روی صورت میگیرند. چنین صابونهایی در آب حل نمیشوند و تلاش در روغنکاری قطعات بصورت مسافت هنگامی و متناوب داشته البته برای روغنکاری چرخشی پیوسته و مستمر استقامت و سازش ندارد. بطور معمول صابون سدیمی را با روغن برای ساخت گریس ادغام میکنند تا در دنده ها و امکانات حرکتی داغ بکار رود و صابون کلسیمی برای ایجاد گریس پیالهای (گریس روان کننده با اساس آهکی که مورد بکار گیری فراوانی دارد) با روغن ترکیب میشود و بعد از ترکیب کردن صابون آلومینیم با روغن، گریسی برای بلبرینگ های توپی و قطعات زیر فشار بسیار ایجاد میشود.
روغنهای سیال یا این که مایع
روغنهای مایع بطور بنیادین و کلی در موتورهای احتراق داخلی همچون موتور پیستونی اتومبیل و هوایپما کاربرد دارند، چون به سادگی قابل پمپ کردن میباشند و به راحتی پودر میشوند. از طرفی روغنهای مایع توان فراوان در جذب حرارت و متفرق کردن پرسرعت آن دارا هستند و لایه روانسازی خوبی در بین یاتاقانها و میل لنگ ماشین یا این که در میان توپیهای بلبرینگ و استوانه های برینگهای استوانه ای بوجود می آورند. بنابر آنچه گفته شد روغنهای حیوانی و گیاهی از لحاظ شیمیایی بی ثبات و ناپایدارند (اما در سکو حرارتهای بالا) و نمی توانند سکو حرارتهای بالا را تحمل نمایند، در نتیجه جزء جزء می شوند. در سطح حرارتهای کم نیز اقتدار عملشان ضعیف بوده و برای سیستم روغنکاری موتورهای درونسوز مطلوب نیستند. روغنهایی که شالوده و ریشه معدنی دارا هستند در مرتبه حرارتهای بالا استوار بوده و با ثبات میباشند، در رتبه حرارتهای کم نیز کارآیی زیاد خوبی دارا هستند و بطور گسترده ای از آنان برای سیستم روغنکاری موتورهای پیستونی ماشین و هواپیما به کار گیری میشود.
منشاء روغنهای موتوری
نفت ناپخته که منشا بنزین قابل تبخیر است، مبداء روغنهای موتور پیستونی ماشین و هواپیما هم می باشد. نفت ناپخته را بعد از استخراج پالایش کرده و با فرآیندهای تقطیر جدا کردن هیدروکربنهای جامد از نفت ناپخته، پالایشهای شیمیایی و بالاخره صاف کردن یا این که لایه کردن آن را فراهم مصرف می نمایند.
در پروسه تقطیر به موادی نظیر بنزین، گازوئیل، روغن، برش روغنی و . . . براساس نقطه جوش آن ها دسترسی پیدا میکنیم. مراحل مجزا سازی هیدروکربنهای جامد نفت ناپخته اصولاً با تبرید یا این که سرد کردن روغن مومی صورت و رساندن آن به سکو حرارتهای زیر از صورت مومی به صورت بلوری و متبلور درآمده و بعد از آن موم جامد از روغن توسط صافی جدا شود. پس از برداشتن موم مواد رزینی و قیری توسط پالایش از روغن جدا میشود و بعد روغن را با اضافه کردن مواد شیمیایی اضطراری مبتنی بر قسمت روغن مورد نیاز جهت بهبود بخشیدن رنگ و با صرفه جویی بقیه خصوصیات شیمیایی و فیزیکی برای حمل و به کار گیری بعنوان آخرین روند پالایش آماده میکنند.
روغنهای مرکب از مواد تصنعی
در موتورهایی نظیر توربین گازی که درجه حرارت بسیار است و روغنهای معدنی توانا به تحمل آن نیستند، زیرا در چنین دمایی
روغنهای حاصل از پالایش نفت خام، تبخیر یا شکسته و تجزیه می شوند و به هیدروکربنهای سنگین تبدیل میگردند. بنابراین جوابگوی روغنکاری موتورهای توربین گاز نیستند و روغنهای مورد نیاز باید بتواند خصوصیات روغن را در درجه حرارتهای بالا محفوظ نگه دارد. این روغنهای جدید به نام مصنوعی یا سینتتیک معروفند زیرا از مواد طبیعی ساخته نمیشوند. نمونهای از این روغنهای مصنوعی با استاندارد Mil-L-7808E در موتور اتومبیلهای مسابقهای و برخی موتورهای توربینگاز جدید بهکار گرفته می شوند.